Ogólna charakterystyka kont zespołu 2

Katarzyna Trzpioła

Autor: Katarzyna Trzpioła

Dodano: 22 marca 2024
3
Jedną z najliczniejszych grup operacji gospodarczych, realizowanych w każdej jednostce są operacje dotyczące rozrachunków. Każdy podmiot ma przecież szerokie grono interesariuszy, z którymi przeprowadza transakcje gospodarcze. Niezwykle istotnym zagadnieniem jest więc ich poprawne ujmowanie w księgach rachunkowych, a następnie wycena i prezentacja na dzień bilansowy. Prawidłowość wyceny nabiera szczególnego znaczenia w sytuacji, gdy niezbędne jest ustalenie różnic przejściowych dotyczących rozrachunków i - na ich podstawie - "liczenie rezerw lub aktywów z tytułu odroczonego podatku dochodowego.

W praktyce spotyka się wiele różnych typów rozrachunków, które można klasyfikować według wielu kryteriów, np. rozrachunki (należności i zobowiązania) długo- i krótkoterminowe, z tytułu dostaw i usług, publicznoprawne, wobec pracowników, wobec jednostek powiązanych i pozostałych, inne. Efekt tych klasyfikacji został odzwierciedlony przede wszystkim w układzie bilansu według ustawy o rachunkowości.

Co istotne, w samej ustawie o rachunkowości nie znajdziemy definicji należności. Należy ją wyprowadzać z ogólnej definicji aktywów, czyli są to kwoty o wiarygodnie określonej wartości, powstałe w wyniku przeszłych zdarzeń, których otrzymania jednostka się spodziewa (zatem przyniosą korzyści ekonomiczne). Ogólnie należy stwierdzić, że należność to uprawnienie osoby fizycznej lub prawnej do otrzymania w określonym terminie określonego świadczenia rzeczowego lub pieniężnego od innej osoby fizycznej lub prawnej. Są to wszelkie przewidywane wpływy środków pieniężnych, będące efektem prowadzonej działalności środki jednostki gospodarczej obecnie będące w dyspozycji innych jednostek (jej kontrahentów). Należność prezentuje prawo do otrzymania zapłaty od tego kontrahenta, dłużnika jednostki na określonych w umowie zasadach, w określonym terminie i kwocie.

W przeciwieństwie do należności w uor znajduje się definicja zobowiązań. Zgodnie z art. 3 ust. I pkt 20 uor zobowiązania to wynikający z przeszłych zdarzeń obowiązek wykonania świadczeń o wiarygodnie określonej wartości, które spowodują wykorzystanie już posiadanych lub przyszłych aktywów jednostki. Dodatkowo wprowadzone są definicje zobowiązań finansowych (art. 3 ust. I pkt 27 uor) — zobowiązanie jednostki do wydania aktywów finansowych albo do wymiany instrumentu finansowego z inną jednostką, na niekorzystnych warunkach, zobowiązań warunkowych (art. 3 ust. I pkt 28 uor) — obowiązek "konania świadczeń, których powstanie jest uzależnione od zaistnienia określonych zdarzeń.

Zgodnie z ustawą o rachunkowości wyróżnimy przede wszystkim podział na należności i zobowiązania:

  • długoterminowe i krótkoterminowe,

  • od jednostek powiązanych i od pozostałych jednostek.

Ze względu na stopień wymagalności warto wskazać należności i zobowiązania:

  • prawidłowe (terminowe),

  • przeterminowane (w tym przedawnione).

Ze względu na stopień realności rozróżnimy szczególnie należności:

  • pewne,

  • wątpliwe,

  • sporne,

  • nieściągalne.

W ramach klasyfikacji przedmiotowej (według tytułów) należy wskazać na należności z tytułu dostaw i usług, o okresie spłaty do 12 miesięcy i powyżej 12 miesięcy, z tytułu podatków, dotacji, ceł i ubezpieczeń społecznych, inne należności, dochodzone na drodze sądowej.

Natomiast wśród zobowiązań wyróżnić należy zobowiązania z tytułu dostaw i usług, o okresie wymagalności do 12 miesięcy i powyżej 12 miesięcy, kredyty i pożyczki, z tytułu emisji dłużnych papierów wartościowych, inne zobowiązania finansowe, zaliczki otrzymane na dostawy, zobowiązania wekslowe, z tytułu podatków, ceł, ubezpieczeń i innych Świadczeń, z tytułu wynagrodzeń i inne. Szczególnym rodzajem zobowiązań są także fundusze specjalne.

Powyższe wyróżnienie opiera się na propozycji prezentacji należności i zobowiązań według ustawy o rachunkowości (załącznik nr I), ale nie jest to oczywiście katalog zamknięty.

Z punktu widzenia prowadzenia ksiąg rachunkowych zwykle należy wskazać wiele wyodrębnionych kont, na których będziemy odrębnie ujmować:

  • należności i zobowiązania z tytułu dostaw towarów i usług;

  • otrzymane i udzielone zaliczki na poczet dostaw i usług;

  • rozrachunki z tytułu dostaw środków trwałych, środków trwałych w budowie, wartości niematerialnych i prawnych, inwestycji w nieruchomości i prawa;

  • należności i zobowiązania publicznoprawne;

  • należności i zobowiązania z tytułu rozrachunków z pracownikami;

  • należności i zobowiązania z tytułu operacji finansowych, rozrachunków z właścicielami jednostki, najmu, dzierżawy, leasingu;

  • należności i zobowiązania z tytułu rozrachunków wewnątrzzakładowych jednostki z jej oddziałami lub zakładami samodzielnie sporządzającymi bilans;

  • odpisy aktualizujące wartość należności;

  • różnice kursowe z wyceny rozrachunków w walutach obcych;

  • roszczenia, czyli należności w części lub całości kwestionowane przez kontrahentów, w tym należności sporne dochodzone na drodze sądowej (również te, które są objęte postępowaniem upadłościowym i likwidacyjnym).

Na kontach zespołu 2 „Rozrachunki i roszczenia” są ewidencjonowane w szczególności:

  • należności i zobowiązania z tytułu dostaw towarów i usług (20 i 21),

  • otrzymane i udzielone zaliczki na poczet dostaw i usług (20 i 21),

  • rozrachunki z tytułu dostaw środków trwałych, środków trwałych w budowie, wartości niematerialnych i prawnych, inwestycji w nieruchomości i prawa (24),

  • należności i zobowiązania publicznoprawne (22),

  • należności i zobowiązania z tytułu rozrachunków z pracownikami (23),

  • należności i zobowiązania z tytułu operacji finansowych, rozrachunków z właścicielami jednostki, najmu, dzierżaw, leasingu (24),

  • należności i zobowiązania z tytułu rozrachunków wewnątrzzakładowych jednostki z jej oddziałami lub zakładami samodzielnie sporządzającymi bilans (24),

  • należności i zobowiązania z tytułu udzielonych lub otrzymanych pożyczek (24),

  • odpisy aktualizujące wartość należności (28),

  • różnice kursowe z wyceny rozrachunków w walutach obcych (20, 21, 23, 24),

  • roszczenia, czyli należności w części lub całości kwestionowane przez kontrahentów, w tym należności sporne dochodzone na drodze sądowej (również te, które są objęte postępowaniem upadłościowym i likwidacyjnym) (24).

Obowiązek prowadzenia ewidencji analitycznej wynika wprost z art. 17 ust. I uor. Ewidencja ta powinna uwzględniać wymagane prezentacyjnie tytuły i rodzaje należności i zobowiązań. Warto tu przypomnieć, iż ustawa o rachunkowości wymaga co najmniej podziału prezentacyjnego:

Aktywa — należności

Pasywa — zobowiązania

III. Należności długoterminowe

  1. Od jednostek powiązanych

  2. Od pozostałych jednostek, w których jednostka posiada zaangażowanie w kapitale

  3. Od pozostałych jednostek

l. Wobec jednostek powiązanych

  1. Wobec pozostałych jednostek, w których jednostka posiada zaangażowanie w kapitale

  2. Wobec pozostałych jednostek

    1. kredyty i pożyczki

    2. z tytułu emisji dłużnych papierów wartościowych

    3. inne zobowiązania finansowe

    4. zobowiązania wekslowe

    5. inne

II. Należności krótkoterminowe

  1. Należności od jednostek powiązanych

    1. z tytułu dostaw i usług, o okresie spłaty:

      • do 12 miesięcy

      • powyżej 12 miesięcy

    2. inne

  2. Należności od pozostałych jednostek, w których jednostka posiada zaangażowanie w kapitale

    1. z tytułu dostaw i usług, o okresie spłaty:

      • do 12 miesięcy

      • powyżej 12 miesięcy

    2. inne

  3. Należności od pozostałych jednostek

    1. z tytułu dostaw i usług, o okresie spłaty:

      • do 12 miesięcy

      • powyżej 12 miesięcy

    2. z tytułu podatków, dotacji, ceł, ubezpieczeń społecznych i zdrowotnych oraz innych tytułów publicznoprawnych

    3. inne

    4. dochodzone na drodze sądowej

III. Zobowiązania krótkoterminowe

l. Zobowiązania wobec jednostek powiązanych

  1. z tytułu dostaw i usług, o okresie wymagalności:

— do 12 miesięcy

- powyżej 12 miesięcy

  1. inne

  2. Zobowiązania wobec pozostałych jednostek, w których jednostka posiada zaangażowanie w kapitale

    1. z tytułu dostaw i usług, o okresie wymagalności:

— do 12 miesięcy

  • powyżej 12 miesięcy

  • inne

  • Zobowiązania wobec pozostałych jednostek

    1. kredyty i pożyczki

    2. z tytułu emisji dłużnych papierów wartościowych

    3. inne zobowiązania finansowe

    4. z tytułu dostaw i usług, o okresie wymagalności:

      • do 12 miesięcy

    — powyżej 12 miesięcy

      1. zaliczki otrzymane na dostawy i usługi

      2. zobowiązania wekslowe

      3. z tytułu podatków, ceł, ubezpieczeń społecznych i zdrowotnych oraz innych tytułów publicznoprawnych

      4. z tytułu wynagrodzeń

      5. inne

 

Zauważyć należy, że kredyty i pożyczki zarówno zaciągnięte, jak i udzielone podlegają ewidencji nie w zespole 2, lecz w zespole 1.

Szczególną grupą należności są należności dochodzone na drodze sądowej. Zalicza się do nich wszelkie należności skierowane na drogę postępowania sądowego, co do których nie zapadł prawomocny "rok sądowy. Dotyczy to nie tylko należności z tytułu dostaw i usług, lecz również powstałych z innych tytułów, niespłaconych przez dłużników.

Wycena należności i zobowiązań

Należności krótkoterminowe wyceniane są w kwocie wymagającej zapłaty z zachowaniem zasady ostrożności. Oznacza to, że należności na dzień bilansowy powiększa się o należne odsetki z tytułu zwłoki w zapłacie i pomniejsza o odpisy aktualizujące ich wartość. Zgodnie z art. 481 S 1 Kodeksu cywilnego wierzyciel może żądać odsetek za czas opóźnienia, chociażby nie poniósł żadnej szkody i chociażby opóźnienie było następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi. Powinniście wtedy przekazać dłużnikowi notę odsetkową, w której określicie wartość odsetek naliczonych od przeterminowanej należności. Odsetki te zaliczycie do przychodów finansowych. Nie będą to przychody podlegające opodatkowaniu do dnia otrzymania tych odsetek.

Wartość należności aktualizuje się, uwzględniając stopień prawdopodobieństwa uzyskania ich zapłaty, poprzez dokonanie odpisu aktualizującego (art. 35b ust. I uor) od należności:

  • od dłużników postawionych w stan likwidacji lub w stan upadłości oraz w stosunku do których zostało otwarte postępowanie restrukturyzacyjne lub został złożony wniosek o zatwierdzenie układu, a także w postępowaniu o zatwierdzenie układu — do wysokości należności nieobjętej gwarancją lub innym zabezpieczeniem należności, zgłoszonej likwidatorowi lub sędziemu komisarzowi w postępowaniu upadłościowym;

  • od dłużników w przypadku oddalenia wniosku o ogłoszenie upadłości, jeżeli majątek dłużnika nie wystarcza na zaspokojenie kosztów postępowania upadłościowego — w pełnej wysokości należności;

  • kwestionowanych przez dłużników oraz z których zapłatą dłużnik zalega, a według oceny sytuacji majątkowej i finansowej dłużnika spłata należności w umownej kwocie nie jest prawdopodobna - do wysokości niepokrytej gwarancją lub innym zabezpieczeniem należności;

  • stanowiących równowartość kwot podwyższających należności, w stosunku do których uprzednio dokonaliście odpisu aktualizującego — w wysokości tych kwot, do czasu ich otrzymania lub odpisania,

  • przeterminowanych lub nieprzeterminowanych o znacznym stopniu prawdopodobieństwa nieściągalności, w przypadkach uzasadnionych rodzajem prowadzonej działalności lub strukturą odbiorców - w wysokości wiarygodnie oszacowanej kwoty odpisu, w tym także ogólnego, na nieściągalne należności.

Odpisy te ujmuje się jako pozostałe koszty operacyjne (np. od kwoty głównej należności handlowej) lub jako koszty finansowe (np. od naliczonych odsetek lub od należności o charakterze finansowym).

Zobowiązania wycenia się na dzień bilansowy w kwocie wymagającej zapłaty, przy czym zobowiązania finansowe, których uregulowanie zgodnie z umową następuje drogą wydania aktywów finansowych innych niż środki pieniężne lub wymiany na instrumenty finansowe - według wartości godziwej. Stan zobowiązań na dzień bilansowy wykazuje się wraz z odsetkami z tytułu zwłoki w zapłacie, jeżeli jednostka — jako nabywca - została nimi obciążona przez wierzyciela (na mocy art. 481 S I Kodeksu cywilnego) lub zgodnie z umową i zasadą memoriału sama je naliczyła. Z ewidencji wyksięgowuje się zobowiązania, które w ciągu roku obrotowego uległy przedawnieniu lub umorzono je — zgodnie z art. 3 ust. I pkt 32 lit. c uor, zarachowując do pozostałych przychodów operacyjnych.

Odsetki do zapłacenia przez jednostkę zalicza się do kosztów finansowych (Wn konto 751, Ma konto 21, 23, 24). Należy mieć na uwadze, Że odsetki naliczone, lecz niezapłacone — w myśl przepisów dotyczących podatku dochodowego — nie są uznane za koszt uzyskania przychodu. W księgach rachunkowych ujmuje się, zgodnie z zasadą memoriału — odsetki należne (naliczone), natomiast dla ustalenia dochodu do opodatkowania podatkiem dochodowym przyjmuje się odsetki zapłacone (zasada kasowa).

Zmiany w odsetkach i karach

Naliczając odsetki, należy wziąć pod uwagę przepisy ustawy z 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny oraz ustawy o terminach zapłaty w transakcjach handlowych (od 2020 r. ustawy o przeciwdziałaniu nadmiernym opóźnieniom w transakcjach handlowych).

Przypomnieć należy, iż ustawę z 8 marca 2013 r. o przeciwdziałaniu nadmiernym opóźnieniom w transakcjach handlowych (poprzednio ustawa o terminach zapłaty w transakcjach handlowych) stosuje się do transakcji handlowych, których wyłącznymi stronami są:

  • przedsiębiorcy w rozumieniu przepisów ustawy z 6 marca 2018 r. — Prawo przedsiębiorców;

  • podmioty prowadzące działalność, o której mowa w art. 6 ust. I ustawy z 6 marca 2018 r. — Prawo przedsiębiorców;

  • podmioty, o których mowa w art. 3 ust. 1 ustawy z 29 stycznia 2004 r. — Prawo zamówień publicznych;

  • osoby wykonujące wolny zawód;

  • oddziały i przedstawicielstwa przedsiębiorców zagranicznych;

  • przedsiębiorcy z państw członkowskich Unii Europejskiej, państw członkowskich Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA) - stron umowy o Europejskim Obszarze Gospodarczym lub Konfederacji Szwajcarskiej.

Obecnie sprzedawca może domagać się od odbiorcy:

  • odsetek ustawowych - gdy termin płatności przewidziany w umowie zakupu-sprzedaży jest stosunkowo długi, tj. przekracza termin płatności zwyczajowo stosowany dla danego rodzaju transakcji lub przewidziany przepisami prawa. W przypadku transakcji handlowej odsetki przysługują sprzedawcy po 30 dniach liczonych od dnia spełnienia świadczenia i doręczenia odbiorcy dokumentu potwierdzających dostawę dobra lub "konanie usługi (faktury lub rachunku), do dnia zapłaty, ale nie dłużej niż do dnia wymagalności zapłaty (ustawa o terminach zapłaty, art. 5).

  • odsetek ustawowych za opóźnienie w transakcjach handlowych — gdy odbiorca (podmiot, o którym mowa w ustawie o terminach zapłaty) opóźnia się z zapłatą, przy czym nie ma znaczenia, czy sprzedawca poniósł z tytułu opóźnienia w zapłacie szkodę oraz że opóźnienie było spowodowane okolicznościami, za które odbiorca nie ponosi odpowiedzialności.

  • odsetek ustawowych za opóźnienie - gdy osoba fizyczna lub inny podmiot niewymieniony w ustawie o terminach zapłaty będący stroną umowy zakupu-sprzedaży opóźniają się z zapłatą, przy czym nie ma znaczenia, czy sprzedawca poniósł z tytułu opóźnienia w zapłacie szkodę oraz że opóźnienie było spowodowane okolicznościami, za które osoba fizyczna nie ponosi odpowiedzialności. Za czas opóźnienia w zapłacie sprzedawca ma prawo naliczyć odsetki ustawowe za opóźnienie w wysokości równej stopie referencyjnej Narodowego Banku Polskiego podwyższonej 0 5,5 punktów procentowych, chyba że w umowie ustalono je w innej wysokości (art. 481 S 1-24 kc).

Zaznaczyć należy, iż nowelizacja obowiązująca od 2020 r. w ustawie o przeciwdziałaniu nadmiernym opóźnieniom w transakcjach handlowych wprowadza zasadę, która w umowach, gdzie dłużnikiem jest duży przedsiębiorca, a wierzycielem mikro, mały lub średni przedsiębiorca, nie pozwala na ustalanie dłuższych niż 60-dniowe terminy płatności. Ma to ograniczać możliwość narzucania przez podmioty silniejsze ekonomicznie długich terminów płatności mniejszym kontrahentom. Przy czym, w dalszym ciągu wierzyciel będzie mógł żądać odsetek ustawowych po upływie 30 dni, liczonych od dnia spełnienia swojego świadczenia i doręczenia dłużnikowi faktury lub rachunku, potwierdzających dostawę towaru lub wykonanie usługi, do dnia zapłaty, jeśli strony ustaliły termin zapłaty dłuższy niż 30 dni. Dodatkowym zabezpieczeniem przed ustalaniem wydłużonych terminów płatności będzie wprowadzona przez nowelizację możliwość odstąpienia przez wierzyciela od umowy lub jej wypowiedzenia, jeżeli termin zapłaty określony w umowie przekracza 120 dni, liczonych od dnia doręczenia dłużnikowi faktury lub rachunku, potwierdzających dostawę towaru lub wykonanie usługi, a ustalenie takiego terminu płatności będzie rażąco nieuczciwe wobec wierzyciela. Generalnie bowiem maksymalny termin zapłaty określony w ustawie to 60 dni, liczonych od doręczenia dłużnikowi faktury lub rachunku potwierdzającego wykonanie usługi bądź doręczenie towaru.

Do końca 2019 r. w obrocie prawnym funkcjonowały trzy rodzaje odsetek: kapitałowe, za opóźnienie i odsetki za opóźnienie w transakcjach handlowych. Od 1 stycznia 2020 r. ten stan prawny uległ zmianie. O ile bowiem ustawa reguluje definicję odsetek ustawowych za opóźnienie w transakcjach handlowych, to ich wysokość zależna będzie od statusu, jaki będzie miał dłużnik transakcji handlowej. W przypadku transakcji handlowych, w których dłużnikiem jest podmiot publiczny będący podmiotem leczniczym, odsetki ustawowe za opóźnienie pozostały na dotychczasowym poziomie, tj. w wysokości równej sumie stopy referencyjnej NBP i ośmiu punktów procentowych. Zmianie ulegnie jednak wysokość tych odsetek w przypadku transakcji handlowych, w których dłużnikiem nie będzie podmiot publiczny będący podmiotem leczniczym. W takim przypadku wartość odsetek odpowiadać będzie wysokości równej sumie stopy referencyjnej NBP i dziesięciu punktów procentowych. Podwyższenie wysokości odsetek ustawowych za opóźnienie należy ocenić pozytywnie, bowiem ich naliczanie to podstawowa dolegliwość dla podmiotów, które nieterminowo regulują należności.

Omawiane przepisy wskazują też, że jeżeli sprzedawca spełnił świadczenie wynikające z umowy i nie otrzymał zapłaty w terminie wskazanym w umowie, wówczas poza odsetkami ustawowymi za opóźnienie w transakcjach handlowych ma prawo obciążyć nabywcę równowartością kwoty 40/70/100 euro, jako rekompensaty za koszty odzyskiwania należności. Zgodnie z art. 10 ustawy z 8 marca 2013 r przeciwdziałaniu nadmiernym opóźnieniom w transakcjach handlowych (poprzednio ustawa o terminach zapłaty w transakcjach handlowych rekompensata) taka nie zależy od rzeczywistych kosztów, jakie ponosi sprzedawca w celu odzyskania należności z transakcji handlowej. Sprzedawca nie ma (i nie miał) obowiązku wykazania, że koszty te poniósł. W celu określenia wysokości rekompensaty za koszty odzyskiwania należności w walucie krajowej sprzedawca przeliczał kwotę 40/70/100 euro według średniego kursu euro ogłoszonego przez NBP ostatniego dnia roboczego miesiąca poprzedzającego miesiąc, w którym świadczenie pieniężne (zapłata) stało się wymagalne. Ponadto sprzedawca ma również prawo domagać się od nabywcy zwrotu poniesionych kosztów odzyskiwania należności, jeżeli przekroczyły one równowartość 40/70/ 100 euro, pod warunkiem uzasadnienia ich wysokości. Sprzedawca ujmuje w księgach rachunkowych rekompensatę za koszty odzyskiwania należności, którą obciążył nabywcę, jako należność oraz pozostałe przychody operacyjne. W przypadku wątpliwości co do pewności uzyskania rekompensaty sprzedawca dokonuje odpisu aktualizującego, który obciąża pozostałe koszty operacyjne. Przy ustalaniu wysokości odpisu aktualizującego stosuje przepisy ustawy (art. 35b).

Obecnie wysokość opłaty z tytułu omawianej rekompensaty zależy od wartości należności nieopłaconej (lub jej części) i wynosi:

  • 40 euro — gdy wartość świadczenia pieniężnego nie przekracza 5.000 zł,

  • 70 euro - gdy wartość świadczenia pieniężnego jest wyższa niż 5.000 zł, ale niższa niż 50.000 zł,

  • 100 euro - gdy wartość świadczenia pieniężnego jest równa lub wyższa niż 50.000 zł.

W przypadku transakcji handlowych, dla których strony przewidziały wykonanie płatności w częściach (ratach), prawo do odsetek, rekompensaty za koszty odzyskiwania należności, zwrotu poniesionych kosztów odzyskiwania należności przysługuje sprzedawcy w stosunku do każdej niezapłaconej przez nabywcę części (raty).

Zobowiązania oraz należności z tytułu dostaw wyrażane w walucie obcej przelicza się na dzień powstania: należności i zobowiązania, w tym również z tytułu pożyczek - według ich wartości nominalnej (art. 28 ust. 11 pkt 2 uor) przeliczonej na walutę polską po kursie średnim ustalonym dla danej waluty obcej przez Narodowy Bank Polski na ten dzień, a na dzień bilansowy (art. 30 ust. I pkt 1 uor), stosując kurs średni ustalony na ten dzień dla danej waluty obcej przez NBP. Wynikające z tej "ceny różnice kursowe zalicza się:

  • dodatnie - do przychodów finansowych, natomiast

  • ujemne - do kosztów finansowych, z wyjątkiem różnic kursowych za czas trwania budowy środków trwałych, które ujmuje się na koncie 08.

Z kolei w przypadku gdy odsetki są naliczane - zgodnie z umową - po przekazaniu środków z rachunku kredytu na rachunek bieżący i zarazem po wykorzystaniu kredytu, zarachowuje się je w kwocie wymagającej zapłaty na zwiększenie kredytu i równocześnie zalicza do kosztów budowy środków trwałych (Wn konto 08) lub kosztów finansowych (Wn konto 75-1) albo aktywuje jako czynne rozliczenia międzyokresowe (długo- lub krótkoterminowe) i wykazuje się w wierszu A.V.2 lub w wierszu B.IV aktywów.

Szczególnym tytułem rozrachunków są przekazane i otrzymane zaliczki na dostawy towarów lub usług. Wartość przekazanych lub otrzymanych zaliczek na poczet dostaw lub usług ujmuje się w księgach rachunkowych na rozrachunkach. Z chwilą otrzymania części należności przed wydaniem towaru lub wykonaniem usługi powstaje obowiązek podatkowy podatku w VAT od tej części. Otrzymujący zaliczkę wystawia więc fakturę zaliczkową, w której wartością brutto jest kwota otrzymanej zaliczki. Faktury tej nie ujmuje w księgach rachunkowych w przychodach, lecz jako rozliczenia międzyokresowe przychodów. Po wykonaniu dostawy towarów lub usług sprzedawca powinien wystawić fakturę końcową. W tej fakturze wartość towarów (usług) pomniejsza się o wartość otrzymanych zaliczek, a kwotę podatku pomniejsza się o sumę kwot podatku wykazanego w fakturach zaliczkowych. Na podstawie tej faktury kwota netto zaliczki ujęta na koncie 84 zostanie zarachowana do przychodów ze sprzedaży.

W Dzienniku Urzędowym Ministra Finansów nr 83 z 2019 r. zostało opublikowane stanowisko Komitetu Standardów Rachunkowości. Jest ono poświęcone rozrachunkom i zawiera wskazówki nie tylko do zasad ujmowania, wyceny i prezentacji, ale też inwentaryzacji.

Stanowisko dotyczy rozrachunków handlowych w jednostkach, które sporządzają sprawozdania finansowe zgodnie z Załącznikiem nr 1 , 4, 5 lub 6 ustawy. Jego celem jest uściślenie zasad ujmowania i wyceny rozrachunków z kontrahentami. Opracowanie zawiera uszczegółowienie zasad przeliczania rozrachunków w walutach obcych na walutę polską oraz ma służyć wyjaśnieniu wątpliwości w zakresie relacji pomiędzy definicjami należności i zobowiązań, dotyczących kontrahentów, a aktywami i zobowiązaniami finansowymi, stosownie do przepisów ustawy z 29 września 1994 r. o rachunkowości. Stanowisko obowiązuje już przy sporządzaniu sprawozdań finansowych.

Jednostki, zamiast opisywać szczegółowo w dokumentacji polityki rachunkowości zasady wyceny należności i zobowiązań, mogą się wprost powołać na Stanowisko ogłoszone w komunikacie ministra finansów z I sierpnia 2019 r. w sprawie ogłoszenia uchwały Komitetu Standardów Rachunkowości w sprawie przyjęcia stanowiska Komitetu Standardów Rachunkowości w sprawie rozrachunków z kontrahentami (Dz.Urz. Min. Fin. z 2019 r. poz. 83).

Konto 20 „Rozrachunki z odbiorcami”

Jest to jedno z podstawowych kont w każdej jednostce. Wskazane jest tu rozwinięcie analityczne w podziale na jednostki powiązane i pozostałe, na termin spłaty do i powyżej 12 miesięcy oraz na poszczególnych kontrahentów. Ewidencja na kontach analitycznych powinna bowiem umożliwić:

  • ustalenie na dany dzień stanu należności krajowych i zagranicznych według poszczególnych rodzajów rozrachunków, z wyodrębnieniem należności od jednostek powiązanych,

  • ustalenie stanu należności według kontrahentów,

  • ustalenie stanu należności według poszczególnych walut obcych,

  • wyodrębnienie na dzień bilansowy (z ogólnej kwoty) stanu należności podlegających "kazaniu w poszczególnych pozycjach bilansu.

Zasady funkcjonowania konta 20 „Rozrachunki z odbiorcami”

Po stronie Wn

Po stronie Ma

Należności (łącznie z VAT należnym) z tytułu dostaw i usług, roszczenia podwyższające należność główną, np. odsetki za zwłokę, kary umowne, kwoty zasądzone od kontrahentów, zwrócone kontrahentom nadpłacone przez nich kwoty z tytułu dostaw i usług.

Dodatnie różnice kursowe (zrealizowane lub ustalone w związku z wyceną na dzień bilansowy) od należności i roszczeń wyrażonych w walutach obcych

Spłatę należności z tytułu dostaw i usług oraz roszczeń podwyższających należność główną.

Zmniejszenie należności z tytułu dostaw i usług o udzielone rabaty, bonifikaty, skonta oraz w związku z uznaniem reklamacji odbiorców.

Wniesienie wierzytelności jako wkładu do innej jednostki.

Sprzedaż lub cesję należności na rzecz innego podmiotu. Przeniesienie należności na konto roszczeń spornych w związku z wstąpieniem przeciw dłużnikowi na drogę sądową.

odpisanie należności umorzonych, przedawnionych lub nieściągalnych.

Ujemne różnice kursowe (zrealizowane lub ustalone w związku z wyceną na dzień bilansowy) od należności i roszczeń wyrażonych w walutach obcych

Saldo debetowe (Wn), odzwierciedla stan należności jednostki z tytułu dostaw i usług

Rzadko saldo kredytowe (Ma), odzwierciedlające np. wielkość otrzymanych od odbiorców zaliczek na przyszłe dostawy lub usługi, wielkość udzielonych im rabatów, opustów, skont czy wielkość nadpłat w stosunku do kwot zarachowanych jako należne jednostce

Typowe zapisy po stronie Wn konta 20

Lp.

Treść operacji gospodarczej

Ma

l.

Należność za wykonane dostawy i usługi wynikająca z dokumentu źródłowego (faktury VAT, zwykłego rachunku): przychód ze sprzedaży

70-0, 73-0,

74-0

2.

Należność za wykonane dostawy i usługi wynikająca z dokumentu źródłowego (faktury VAT, zwykłego rachunku): VAT należny

22-2

3.

Faktura VAT na zaliczkę otrzymaną na poczet przyszłych dostaw lub usług — kwota zaliczki ogółem

84

Inne operacje związane z otrzymaniem zaliczki to:

 

4.

Ewidencja wpływu środków pieniężnach: Wn konto 10, 13, Ma konto 20

 
 

Zarachowanie zobowiązania z tytułu należnego VAT zawartego w otrzymanej zaliczce — kwota podatku z faktu : Wn konto 84, Ma konto 22-2

 
 

Zarachowanie do przychodów kwoty zaliczki rozliczanej w czasie (w dacie wykonania dostawy lub usługi): Wn konto 84, Ma konto 70-0, 73-0, 74-0

 

7.

Naliczone odsetki za zwłokę w zapłacie należności (również na dzień bilansowy)

75-0

8.

Zasądzone należności - kwoty wynikające z uprawomocnionego wyroku sądowego: zasądzone odsetki za zwłokę, w przypadku gdy należność główna nie została uprzednio objęta odpisem aktualizacyjnym

28

9.

Zasądzone należności - kwoty wynikające z uprawomocnionego wyroku sądowego: zasądzone odsetki za zwłok , w przypadku gdy należność główna nie została objęta odpisem aktualizującym

75-0

10.

Zasądzony zwrot kosztów sądowych, w przypadku gdy należność główna została uprzednio objęta odpisem aktualizującym

28

11.

Zasądzony zwrot kosztów sądowych, w przypadku gdy należność główna nie została objęta odpisem aktualizującym

76-0

12

Inne księgowania dotyczące zasądzonych należności to ewentualne dokonanie odpisu aktualizującego wartość zasądzonych kwot zarachowanych do przychodów: Wn konto 75-1, 76-1, Ma konto 28

 

13.

Zapłata zobowiązań z tytułu powstałych nadpłat należności, udzielonych bonifikat, opustów i skont, uznanych reklamacji

10, 13

14.

Dodatnie różnice kursowe od wierzytelności w walutach obcych (zrealizowane i z wyceny bilansowej)

75-0

Typowe zapisy po stronie Ma konta 20

Lp.

Treść operacji gospodarczej

Wn

l.

Wpływ należnych kwot do kasy lub na rachunek bankowy.

Uwaga: Jeżeli wierzytelność objęta była odpisem aktualizującym, to równolegle powinno nastąpić rozliczenie zbędnej kwoty odpisu (art. 35c uor): Wn konto 28, Ma konto 76-0, 75-0

10, 13

2.

Zapłata należnych kwot wekslem obcym — nadwyżka sumy wekslowej nad należnością (dyskonto): Wn konto 14, Ma konto 75-0

 

3.

Zapłata należnych kwot czekiem obcym

14, 10

4.

Kompensata należności z zobowiązaniem

21, 24

5.

Wpływ zaliczki na poczet przyszłych dostaw lub usług

 

10, 13

6.

Korekta kwoty należności na podstawie wstawionej przez jednostkę faktury korygującej - w związku z udzielonym rabatem, bonifikatą, opustem

70-0, 73-0,

74-0

7.

Korekta kwoty należności na podstawie wystawionej przez jednostkę faktury korygującej — w związku z udzielonym rabatem, bonifikatą , opustem lub stanowiącej VAT należny

22-2

8.

Należność skierowana na drogę postępowania sądowego. Inne księgowanie towarzyszące zdarzeniu to ewentualne dokonanie odpisu aktualizującego wartość należności (art. 35b uor): Wn konto 76-1, 75-1, Ma konto 28

24-6

9.

Odpisanie należności umorzonych, przedawnionych lub uznanych za nieściągalne (art. 3 ust. 1 pkt 32 oraz art. 35b ust. 3 i 4 uor): kwota objęta odpisem aktualizującym (do wysokości odpisu)

28

10.

Odpisanie należności umorzonych, przedawnionych lub uznanych za nieściągalne (art. 3 ust. I pkt 32 oraz art. 35b ust. 3 i 4 usta ): kwota nieobjęta odpisem lub przekraczająca jego wysokość

76-1, 75-1

11.

Wyksięgowanie wierzytelności sprzedanej lub wniesionej jako wkład do spółki kapitałowej (zamiana na udziały lub akcje spółki)

75-1

12.

Ujemne różnice kursowe od wierzytelności w walutach obcych (zrealizowane i z cen bilansowe)

75-1

Testuj Portal Biur Rachunkowych i magazyn Biuro Rachunkowe w praktyce przez 14 dni bezpłatnie.

To kompleksowy serwis ekspercki przeznaczony specjalnie dla właścicieli biur rachunkowych, który oferuje:

  • Portal Biur Rachunkowych – aktualności, zmiany, komentarze (w podziale na 12 zagadnień tematycznych), porady
  • Magazyn papierowy i elektroniczny
  • Indywidualne konsultacje z ekspertami
  • Osobistego Opiekuna
  • Codzienne newslettery
  • Materiały „na życzenie”
  • E-booki, zestawienia, narzędzia
Oferta specjalna »

Logowanie:

Adres e-mail:

Hasło

Nie pamiętam hasła
Katarzyna Trzpioła

Autor: Katarzyna Trzpioła

Doktor nauk ekonomicznych w zakresie nauk o zarządzaniu, adiunkt na Wydziale Zarządzania Uniwersytetu Warszawskiego, praktyk, wieloletni szkoleniowiec i dydaktyk, autorka wielu publikacji z zakresu rachunkowości finansowej podatkowej, MSSF i rachunkowości zarządczej. Współpracuje z następującymi redakcjami: Portal FK, Rachunkowości i Podatki dla praktyków, Nowe Standardy Sprawozdawczości.